نعمان بيچاره وقتی كه قضيه را فهميد ، برای اين كه مطلب را حل و رفع‏
سوء تفاهم كند ، خودش آمد ، ولی جناب پرويز آنقدر عصبانی بود كه مجال‏
دفاع به او نداد ، گفت : " او را بيندازيد زير

پای فيل " ، او را زير پای فيل انداختند و كشتند .
نعمان چون از قبل اين خطر را احساس می‏كرد ، زن و بچه و كسان خودش را
به قبيله بنی شيبان - كه قبيله قويی بود - سپرد و در حمايت آنها قرار
داد ، از اين حس عربی كه " مستجير " را پناه می‏دهند ، استفاده كرد .
پرويز به اين قناعت نكرد كه خود نعمان را كشت ، دستور داد بروند و
تمام اموال و ثروتش را بياورند ، زن و بچه‏اش را هم به اسارت بياورند ،
مخصوصا آن دختر ايده‏آل را هم بياورند .
ولی آن دختر در قبيله بنی شيبان بود قبيله بنی شيبان گفتند : " هرگز
كسی را كه در پناه و جوار ماست تسليم نمی‏كنيم " لذا ميان ايرانيها و
اعراب جنگ معروف " ذيقار " در گرفت اين جنگ در همين عراق صورت‏
گرفته است برای اولين بار اعراب شكست فاحشی به ايرانيها دادند هرگز در
تاريخ سابقه نداشت كه ايرانيها از اعراب شكست بخورند اعراب خودشان را
كوچكتر از اين می‏دانستند كه با ايرانيها بجنگند وقتی كه شكست دادند ،
فهميدند كه می‏شود با اينها جنگيد و شكستشان داد .
نوشته‏اند يك عامل اساسی كه سبب شد اعراب بعد از آنكه مسلمان شدند ،
به ايران حمله كنند و از حمله به ايران بيم نداشته باشند ، جنگ ذيقار
بود ، و اين جنگ را يك عامل جنسی ايجاد كرده بود اگر اين جنگ رخ‏
نمی‏داد ، به عقيده اين مورخين اعراب اين جرات را به خود نمی‏دادند كه به‏
ايران حمله كنند .
جريان ديگر ، ماجرای معروف آذرميدخت است آذرميدخت يكی از دو دختر
خسرو پرويز است كه پادشاه ايران شد و بسيار زيبا بود پدر رستم فرخزاد از
او خواستگاری كرد .

اينجا تاريخ دو جور می‏گويد ، يعنی مجهول است ، بعضی می‏گويند [
آذرميدخت ] گفت كه " من زن تو نمی‏شوم ولی اگر محرمانه بيايی حاضرم كه‏
عاشق و معشوق يكديگر باشيم " ، اما بعضی می‏گويند اصلا به او برخورد ،
مخصوصا [ فرخزاد را ] آورد كه می‏خواست به دامش بيندازد .
[ آذرميدخت ] آجودان مخصوصی داشت كه وقتی [ فرخزاد ] در نيمه شب آمد
، متوجه شد و او را كشت بعضی می‏گويند روی حسادت اين كار را كرد و گفت‏
: " اگر بنا باشد ملكه در اختيار كسی باشد ، چرا در اختيار خودم كه‏
آجودانش هستم نباشد ؟ تو از خراسان راه افتاده‏ای آمده‏ای اينجا ؟ ! "
بعضی‏ها كه خواسته‏اند اين را توجيه كنند ، گفته‏اند نه ، به امر خود ملكه‏
كشت ، وقتی كه كشته شد ، ملكه برای اين كه از خودش دفاع كرده باشد كه‏
او قصد سوء به من داشت و فردا نگويند كه او عاشقش را بی جهت كشته ،
دستور داد كه جنازه او را دم دروازه به دار كردند برای اين كه به مردم‏
بگويند اين قصد سوء داشت كه كشته شد ، و مردم نگويند كه با همديگر قرار
محرمانه‏ای داشتند .
رستم فرخزاد از خراسان به قصد حمله به دربار ساسانی و كشتن سرداری كه‏
پدرش را كشته بود حركت كرد در همين گيرودارها بود كه حمله اعراب‏
مسلمان شروع شد تازه رستم فرخزاد پدر كشته‏ای كه پدر كشتگی‏اش هم به واسطه‏
يك عامل جنسی بوده ، مامور شد برود از اين سلطنت دفاع كند .
خود اينها نوشته‏اند كه اول آمد به مداين و عده زيادی را كشت ، [ بعد
به جنگ اعراب رفت ] و نوشته‏اند اگر لشگر مداين با همين رستم كه از
خراسان حركت كرده بود همفكر و هم عقيده بود و

با همديگر به جنگ اعراب می‏رفتند ، شايد جلوی اعراب را می‏گرفتند ، ولی‏
يك جريان عشقی سبب شد كه باز ايرانيها از نظر نيروی نظامی ضعيف‏تر
بشوند .
ما نظير اين قضايا را در تاريخ زياد می‏توانيم پيدا كنيم وقتی كه ما
قائل به اين موضوع نشديم كه همه چيز را عامل اقتصادی می‏چرخاند ، و شكل‏
اقتصادی اجتماع كه تغيير بكند همه چيز تغيير می‏كند ، اين [ مشكل كه اين‏
گونه قضايا را چگونه می‏توان توجيه كرد ] از ميان می‏رود ، و [ همين طور
است ] وقتی كه ما برای عقيده و ايمان اصالت قائل شديم ، يعنی گفتيم بشر
در عين حال يك موجود عقيده‏ای و يك موجود ايده‏ای است و به خاطر عقيده و
ايمانش ، در همه شؤون اجتماعی خود تصرف می‏كند ، پا روی جاه می‏گذارد ،
پا روی مال و ثروت می‏گذارد كه قرآن نقل می‏كند : " « و يؤثرون علی‏
انفسهم و لو كان بهم خصاصة »" ( 1 ) .
بنابراين نمی‏شود به اين استدلال قانع شد كه چون زير بنای اجتماع ، روابط
اقتصادی است و روابط اقتصادی جبرا متغير است و جبرا همه چيز بايد تغيير
كند ، پس همه چيز حتما تغيير می‏كند .
مساله مهمتر اين است كه عده‏ای از نويسندگان عرب و مخصوصا دكتر علی‏
الوردی ( 2 ) در كتابهايش - ظاهرا بيشتر در كتاب
پاورقی :
. 1 حشر / . 9
. 2 نويسنده بسيار شيرين نويس عراقی و از خانواده‏های شيعه عراق است‏
مرحوم آقای امينی چند سال پيش كه ايران بودند ، صحبت او را كه كرديم‏
گفت خاندانش اصلا شيعه است ولی در عين حال كمونيست است ، يك‏
كمونيست مسلمان ! يعنی واقعا هم به اسلام اعتقاد دارد هم به كمونيزم ، و
در كتابش كوشش می‏كند ميان ماركسيسم و اسلام يك نوع سازگاری برقرار كند
كتابهايش خيلی شيرين است . >

مهزلة العقل البشری - اصرار فراوان دارند كه از نظر منطق اسلام و قرآن ،
زير بنای اجتماع ، اقتصاد است و بس او به پاره‏ای از آيات قرآن هم‏
استدلال می‏كند كه قرآن می‏گويد هر جا تغييراتی در جامعه‏ای پيدا شد ، ريشه‏
اش را بايد در روابط اقتصادی افراد بشر نسبت به يكديگر جستجو كرد .
ان شاء الله ما در جلسه‏ای آن آياتی را كه او ذكر كرده ، می‏آوريم تا
ببينيم آيا اين استنباطی كه اينها از اسلام كرده اند درست است يا نه ،
يكجانبه چند تا آيه را گرفته‏اند و آيات ديگر را مورد غفلت قرار داده‏اند
؟ و [ ببينيم كه ] به طور كلی اسلام در گردش تاريخ برای چه عاملهايی‏
اصالت قائل است ؟
- " ماركس می‏گويد : زير بنای يك جامعه ، اقتصاد آن جامعه است و
تمام مظاهر اجتماع - از قبيل فرهنگ ، هنر ، مذهب ، سنن ، شكل و قوانين‏
حكومت - رو بنای آن هستند مقصود او از اقتصاد ، پول و خوردن و پوشيدن‏
نيست " .
پاورقی :
>
كتاب بسيار شيرينی نوشته به نام وعاظ السلاطين كه ترجمه هم شده است و
يك كتاب اجتماعی است درباره روحانيتی كه از صدر اسلام پيدا شده كه به‏
عقيده او اينها روحانيت اسلام نيستند ، روحانيت زورمندان و برای توجيه‏
حكومت زورمندان هستند .
كتاب ديگری نوشته است راجع به نسبيت عقل ، روح مطلب اين است كه‏
می‏خواهد عقل و فكر انسان را تابع مسائل اقتصادی بداند ، اسمش را گذاشته‏
است " مهزلة العقل البشری " " مهزلة " يك اصطلاح سينمايی است ،
همين است كه امروز به آن می‏گويند كمدی : " كمدی عقل بشر " چند كتاب‏
ديگر هم نوشته اين دو كتابش را من از اول تا آخر خوانده‏ام كتاب ديگری‏
هم نوشته به نام الخوارق اللاشعور كه من قسمتی از آن را خوانده‏ام همه‏
كتابهايش شيرين است .

هر چه كه قابل مبادله باشد .
- " خير ، می‏گويد : " منافع مادی انسان ، محرك انسان است " منافع‏
، منحصر به خوردن و پوشيدن نيست ، جلب لذايذ شهوانی ، تامين منافع‏
خودخواهی و برتری طلبی هم جزو منافع مادی است و كل منافع مادی مطرح است‏
" .
اين كه ايشان توجيه می‏كنند كه آنها گفته‏اند " منافع مادی " ، نه ،
اين يك توجيهی است كه شما داريد می‏كنيد .
دو مساله است : يك وقت هست كه آنها مثل همه ماديين عالم می‏گويند [
اصالت با ماديات است ، و يك وقت هست كه چنين نيست ] اصلا مشخص‏
مكتب ماركس در ميان ساير ماديون جهان همين است می‏دانيم كه درباره‏
انسان كه آيا انسان موجودی است معنوی يا مادی يا هم معنوی و هم مادی ،
يك عده - كه مادی هستند - انسان را موجودی مادی می‏دانند و برای معنويات‏
انسان اصالتی قائل نيستند اين اشخاص می‏گويند آنچه كه خواسته اصلی و هدف‏
انسان است و انسان به دنبال آنها می‏رود ، ماديات زندگی است ، كه آنجا
ماديات برمی‏گردد به بدنيات ، هر چه كه سبب لذتی از لذات بدن بشود به‏
اين معنا غريزه جنسی هم يك غريزه مادی است .
ولی مشخص مكتب ماركس اين نيست كه تاريخ را مادی می‏داند ، بلكه اين‏
است كه تصريح می‏كند به " اقتصاد " يعنی " خواسته‏هايی كه قابل مبادله‏
است " ( من تنها خوراك و پوشاك را نگفتم ، خوراك و پوشاك و مركب و
مسكن و برق و تلفن و هر چه كه شما بخواهيد در نظر بگيريد ) ، چيزهايی را
زير بنا قرار می‏دهد كه

در قلمرو مالكيت و دارايی شخص قرار می‏گيرد ، آنچه كه در قلمرو مالكيت‏
قرار می‏گيرد و آنچه كه دارای ارزش اقتصادی است مشخص مكتب ماركس اين‏
جهت است ، نه فقط مادی بودن تاريخ مادی بودن تاريخ را غير از ماركس ،
ديگران هم گفته بودند .
اگر شما از گفته های خود ماركس چيزی آورديد كه [ نشان بدهد ] مقصود او
از ماترياليسم تاريخی فقط اقتصاد نيست [ سخن شما قابل قبول است ] من‏
عرض كردم ( ( اقتصاد " ، كی گفتم تنها خوراك و پوشاك ؟ مقصودم اين‏
است : " آنچه كه موضوع مالكيت و دارايی واقع می‏شود " زن و فرزند از
مسائلی است كه جزو دارايی قرار نمی‏گيرد مسائلی جزو دارايی است كه‏
مطلوبيتشان برای بشر " مطلوبيت نوعی " باشد ، يعنی انسان " مثل "
اين چيز را می‏خواهد نه " شخص " آن را چطور ؟ فرض كنيد كه انسان يك‏
انگشتر طلا می‏خواهد و خيلی دوست دارد [ كه آن را دارا باشد ] ، ولی‏
هيچوقت عشق آدمی به شخص اين انگشتر تعلق نمی‏گيرد ، اگر يك انگشتر
ديگری صد در صد مثل اين پيدا بشود ، برايش تفاوت نمی‏كند كه اين يكی [
را داشته ] باشد يا آن يكی را ، و اگر انگشتری بهتر از اين پيدا بشود ،
قطعا اين را می‏دهد و آن را می‏گيرد يا پارچه و لباس و اتومبيلی كه‏
می‏خواهد عشقی كه انسان به اينها دارد ، به نوعشان است [ نه به شخصشان ]
، و در واقع به فايده و اثرشان است .
قهرا همه افراد بشر در اينها علی السويه خواهند بود و اينهاست كه قابل‏
مبادله خواهد بود : من اين انگشتر را می‏دهم [ به ] انگشتر ديگری مثل اين‏
، يا به چيز ديگری كه ارزشی معادل اين داشته باشد و بعد بتوانم با آن ،
يكی ديگر تهيه كنم .
اما هيچوقت آدمی بچه خودش را روی اين حساب دوست

ندارد ، يعنی انسان فقط همان شخص بچه خودش را دوست دارد ، هيچ چيزی‏
جانشين او نمی‏شود اگر بروند بچه ديگری را بياورند كه خيلی از بچه او ترگل‏
تر و رگل تر ، با هوش تر و با نمك تر هم باشد و بگويند : " اين بچه را
بگير ، بچه خودت را به ما بده " می‏گويد : " من بچه خودم را می‏خواهم "
اين اسب يا اتومبيل نيست كه وقتی بهترش را آوردند ، عوض كند .
در موضوع عشق هم همين طور است انسان هميشه يك غريزه كلی نسبت به‏
همسر دارد مردی كه در جستجوی زن است ، عاشق " كلی " است ، و همين طور
زنی كه در جستجوی شوهر است ما خودمان هميشه در باب عشق به اين حرف‏
می‏خنديم كه بگويند كسی عاشق كلی طبيعی است ، زيرا آدم نمی‏تواند عاشق كلی‏
طبيعی باشد انسان می‏تواند طالب كلی طبيعی مال باشد ، طالب كلی طبيعی‏
اتومبيل باشد ، ولی نمی‏تواند عاشق كلی طبيعی زن باشد داستان آن غلامی‏
می‏شود كه اربابش ديد خيلی ناراحت است و مدتی است كه روز به روز لاغرتر
و رنگش زردتر می‏شود به او گفتند : " آقا به درد اين برس " گفت : "
چه شده " ؟ گفتند : " عاشق شده " او را خواست ، گفت : " قضيه چيست‏
؟ " شروع كرد به گريه كردن گفت : " دردت را بگو " هی گريه می‏كرد
آخرش گفت : " عاشق شده‏ام " گفت : " عاشق كی ؟ " ، گفت : " هر كه‏
شما مصلحت بدانيد " .
انسان نمی‏تواند عاشق كسی باشد كه ديگری مصلحت بداند اصلا عشق به "
شخص " تعلق می‏گيرد ، يعنی حكم يك پيوند مادی را دارد كه بايد شخصش‏
موجود باشد و ميان اين شخص و آن شخص ، پيوند برقرار بشود به همين دليل‏
است كه نه زن جزء دارايی

مرد است و نه مرد جزء دارايی زن پيوند شخصی است يك مرد حاضر نيست همه‏
زنهای دنيا را به او بدهند با زن خودش مبادله كند ، و آن زن هم اگر همه‏
شوهرهای دنيا را بياورند و به او بگويند هر كدام را می‏خواهی انتخاب كن‏
شوهر خودت را بده ، حاضر نيست مبادله كند ، يعنی يك علاقه شخصی ميان‏
اين زن و اين مرد برقرار می‏شود ، همين طور كه ميان پدر و فرزند علاقه شخصی‏
ايجاد می‏شود هيچكس پدرش را با پدرهای ديگر مردم مبادله نمی‏كند ، بچه‏اش‏
را هم با بچه‏های ديگر مبادله نمی‏كند و چون اينها جنبه شخصی و فردی دارد ،
جزء مسائل اقتصادی قرار نمی‏گيرد ، يعنی با ساير اشياء معاوضه نمی‏شود پس‏
غلط است اگر ما بگوييم كه زن جزء مسائل اقتصادی است .
اگر بگوييد ماركس نگفته است " مسائل اقتصادی " ، می‏گوييم او تمام‏
گفته‏هايش پر است از " اقتصاد " ، نمی‏گويد " ماديات " ، و اگر
می‏گوييد زن شوهر و پدر و مادر و اينها هم جزء مسائل اقتصادی است ، قطعا
اين طور نيست ، آن وقتی كه زن و شوهر جزء مسائل اقتصادی قرار بگيرند ،
ديگر روح خانوادگی وجود ندارد ، يعنی آن وقتی كه مرد زنش را به حساب‏
پول در خانه نگه دارد ، يا زن شوهرش را به حساب پول نگهداری كند ، آن‏
وقت است كه اين خانواده بر اساس روح خانوادگی تشكيل نشده ، بر اساس‏
روح ديگری تشكيل شده است .
جاه و مقام چطور ؟ آيا ما می‏توانيم جاه و مقام را جزو مسائل اقتصادی‏
بشماريم ؟ در صورتی كه انسان برای جاه و مقام از همه منافع اقتصادی خودش‏
می‏گذرد ، يعنی يك عمر زاهدانه زندگی می‏كند كه مقامش را حفظ كند چقدر از
اين افراد رياكار و

جاه طلب در دنيا بوده اند كه برای اين كه آسيبی به شخصيت اجتماعی شان‏
وارد نيايد ، برای اين كه كوچكترين تنزلی در مقامی كه در اجتماع دارند
نكنند ، يك عمر لباس ژنده می‏پوشند ، برای خودشان از همه نعمتهای دنيا
محروميت ايجاد می‏كنند ، پياده می‏روند ، نان جو و سركه می‏خورند برای اين‏
كه جاه و مقام و عزت و احترامی كه در دلها دارند ، حفظ بشود آيا شما اين‏
را جزو مسائل اقتصادی می‏آوريد ؟ بله ، به يك معنا مادی هست ، در مقابل‏
معنويات يعنی امور خدايی و آخرتی ، اينها خدايی و آخرتی نيست ولی‏
ماركس كه نمی‏گويد " امور مادی " ، می‏گويد " امور اقتصادی " و اينها
قطعا جزو مسائل اقتصادی نيست نه تنها ما ، ديگران - امثال راسل - هم كه‏
به ماركس ايراد می‏گيرند ، به همين جور چيزها ايراد می‏گيرند مفهوم آنها
هم از حرف ماركس اين نبوده كه گفته " منافع مادی " ، والا خود راسل هم‏
بشر را موجودی مادی می‏داند ، با اين كه خودش هم بشر را مادی می‏داند ،
ولی در عين حال نظريه ماركس را قبول ندارد چون او تكيه‏اش فقط روی مسائل‏
اقتصادی است ، مسائلی كه جزو دارايی قرار می‏گيرد ، مسائلی كه قابل‏
مبادله با جنس و كالای ديگر است ، مسائلی كه می‏شود با پول آنها را تهيه‏
كرد ولی محبوبيت و مراد بودن را نمی‏توان با پول تهيه كرد ، اينها ديگر
جزو مسائل اقتصادی نيست ، يعنی اينها را نمی‏شود با پول مبادله كرد ممكن‏
است انسان مقامی را با پول به دست بياورد ، ولی مبادله نمی‏شود كرد ،
قابل خريد و فروش نيست .
- " شك نيست كه اقتصاديا امور مادی و اينكه بشر اول می‏خواهد زنده‏
باشد ، سر لوحه تمام مطالب ديگر است و باز شكی نيست كه تنها ماده ،
محرك بشر نيست اكثريت بشر در

درجه اول به دنبال ماديات می‏رود و موضوع " دانش و آزادگی و دين و
مروت - اين همه را بنده درم نتوان كرد " برای عده بسيار معدودی مطرح‏
شده است افرادی مثل علی ( عليه السلام ) چند تا بيشتر نبوده‏اند ، ولی‏
هدف اديان اين است كه به مردم نشان بدهند كه اگر فقط ماديات سرلوحه و
محرك در زندگی باشد ، نتيجه‏اش اين نكبت و كشتار موجود است ، اگر
سعادت می‏خواهيد راهش اين است " .
بيان آقای مهندس البته بيان خوبی است ولی جای يك " اما " در آن‏
هست و آن اين كه اگر نيروی اصلی گرداننده بشر و تاريخ بشر - حتی در
اكثريت - امور مادی باشد ، به عقيده اينها بشر به حكم جبر كشيده می‏شود ،
و لهذا اينها در اين مسائل ، جبری هم هستند گو اينكه كوشش می‏كنند كه‏
اختيار بشر را حفظ كنند ، ولی منطقشان به گونه‏ای است كه به جبر كشيده‏
می‏شود .
اديان در مقابل اين جبر چه می‏توانند بگويند و چگونه می‏توانند مؤثر واقع‏
شوند ؟ اين مثل اين است كه اديان به بشر بگويند : " ای بشر ! هر چه به‏
سرت می‏آيد ، از اين شكم و از اين گرسنگی است ، گرسنه نباش ، راحت‏
می‏شوی " آيا آدم می‏تواند گرسنه نباشد ؟ به حكم جبر طبيعت ، آدم گرسنه‏
می‏شود ، وقتی هم گرسنه شد ، به حكم جبر دنبال نان می‏رود ، برای اين كه‏
دنبال نان برود ، تنازع بقا هم در می‏گيرد اين يك جبر است .
اگر در وجود انسان غرايز ديگری نباشد كه اديان بخواهند با گفته‏های خود
انگشت روی آنها بگذارند ، آن غرايز را زنده و كنترل كنند ، گفته اديان‏
بی اثر و بی فايده است اديان هم كه نقش اساسی خودشان را اجرا كرده و به‏
قول شما گفته‏اند :

" دانش و آزادگی و دين و مروت - اين همه را بنده درم نتوان كرد " و
عواقبش را هم به بشر نشان داده‏اند ، برای اين بوده كه بر خلاف اعتقاد
كسانی كه می‏گفتند بشر تابع منافع آنی‏اش است و در مقابل منافع آنی كاری‏
نمی‏شود كرد حسی هم در بشر وجود دارد كه می‏گويد : " راست می‏گويد ، آيا
انسان همه چيز را بايد فدای پول كند ؟ " يك چنين حسی هم در بشر هست كه‏
انبيا می‏خواهند آن را زنده كنند ، نه اين كه اين حس وجود ندارد الا در
چند نفری مثل علی بن ابيطالب ، و انبيا می‏خواهند از همان غرايز مادی بشر
به نفع " دانش و آزادگی و دين و مروت " استفاده كنند در اين صورت به‏
اصطلاح مشت به سندان زدن و آب در غربال كردن است و فايده ندارد .
- " انبياء می‏آيند آن نيرويی را كه تحت الشعاع غرايز مادی قرار گرفته‏
زنده كنند " .
درست است ، قبول دارم ، آن شك ندارد انبيا آمده‏اند كه به تعبير قرآن‏
نقاط خاموش شده فطرت انسان را زنده كنند ، و به تعبير اميرالمؤمنين :
" « فبعث فيهم رسله و واتر اليهم انبياءه ليستادوهم ميثاق فطرته » " (
1 ) وفای به آن پيمانهايی را كه در فطرت بشر هست ، بخواهند پس در وجود
بشر بايد چنين نيرويی باشد ، و واقعا هم همين طور است .
مثلا اگر در انسان غريزه شعر و زيبايی‏ای كه از شعر احساس می‏كند نبود ،
آيا امكان داشت كه چند نفر مثل سعدی و
پاورقی :
. 1 نهج‏البلاغه ، خطبه . 1

مولوی و حافظ و اين قدر بر جامعه حكومت كنند ؟ عليرغم همه تكفيرها ،
تفسيقها ، با انبر گرفتن مثنوی و اين حرفها ، باز مثنوی شخصيت خودش را
حفظ كرده و باقی مانده ، چرا ؟ برای اين كه يك پيوندی با روح بشر دارد ،
زيباست ، نغز است و بشر نمی‏تواند در مقابل نغز و زيبا و انديشه عالی بی‏
تفاوت باشد مثنوی را انسان به خاطر منافع اقتصادی نمی‏خواهد ، به خاطر
همان حس می‏خواهد ، به خاطر خضوعی كه در مقابل انديشه‏های عالی ،
انديشه‏های نغز ، انديشه‏های زيبا دارد همان خضوع فكری سبب می‏شود كه اين‏
مثنوی هر سال چاپ شود و دائما شرح بر آن بنويسند .
دين هم همين طور است پيغمبر اسلام يك يتيم بيشتر نبود ، يتيمی كه‏
خويشاوندان خودش هم در درجه اول با او مخالف بودند عوامل زمان پيغمبر
را هر چه توجيه بكنيد ، اين عوامل در ظرف چند سال به كلی دگرگون شد ،
اوضاع زمان خلفای صدر اول دگرگون شد ، اوضاع زمان بنی اميه دگرگون شد ،
اوضاع زمان بنی العباس دگرگون شد ، هزاران جريان ديگر پيدا شد ، عصبيتها
از بين رفت ، طبقه‏ای رفت ، طبقه‏ای رو آمد ، ملتی رو بود زير رفت ،
ملتی زير بود رو آمد ، ملت سومی آمد ، ولی در تمام اين جريانها قرآن و
اسلام خودش را حفظ كرده ، يعنی اين كشتی در وسط اينهمه جزر و مدهای بزرگ‏
، خودش را نگه داشته [ زيرا ] اصالت دارد ، يك پيوند خاصی با روح بشر
دارد معنای " « انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون »" ( 1 ) اين‏
نيست كه ما [ قرآن را ] به زور جبرئيل می‏آوريم و به زور نگهش می‏داريم ،
هی جامعه می‏خواهد آن را طرد كند ، ما به زور تامينش می‏كنيم ،
پاورقی :
. 1 حجر / . 9

[ بلكه معنايش اين است كه ] ما قرآن را حفظ می‏كنيم چون سنت ما او را
حفظ می‏كند ، سنت ما اين است كه هر چيزی كه با نياز و فطرت بشر سر و
كار داشته باشد ، خود فطرت و نياز درونی بشر ، ضامن حفظ و بقای آن است‏
، و لهذا اينهمه جزر و مدها و اينهمه كهنه و نوهايی كه در تاريخ پيدا شده‏
، اين كتاب خودش را حفظ كرده و جوانه‏های نوزده شما می‏بينيد در فلان گوشه‏
اروپا يا افريقا باز فلان متفكر پيدا شد ، راجع به قرآن چنين گفت ،
مسلمان شد ، چنين شد ، چنان شد اين نشان می‏دهد كه يك جاذبه خاصی ميان‏
قرآن و روح بشر وجود دارد تدريجا هم هی صيد می‏كند ، اگر يك عده به علل‏
خاصی رابطه‏شان با آن قطع می‏شود ، باز يك عده ديگر از جای ديگر كشيده‏
می‏شوند .
- فرموديد " انسان جاه‏طلبی را برای خود جاه‏طلبی می‏خواهد " اتفاقا
انسان جاه‏طلبی و مقام را برای مزايا و عوارضش می‏خواهد كجا هستند آنهايی‏
كه می‏گوييد " زاهد بودند و اعتقادی نداشتند و ريا كردند و همه عمر را به‏
ناراحتی گذراندند " ؟ خيلی كم می‏بينيد كه كسی هيچ اعتقادی نداشته باشد ،
بعد برای مقامی كه هيچ چيز ندارد فعاليت كند اگر بداند كه از پستی كه به‏
او می‏دهند ، هيچ استفاده‏ای نمی‏تواند بكند ، مسلم ، دنبالش نمی‏رود اگر
افرادی مثل گاندی را می‏بينيد ، نمی‏توانيد بگوييد كه معنويت و اعتقادی‏
ندارند شما پيدا كنيد كسی را كه هيچ اعتقادی نداشت و بعد دنبال مقام‏
رفت و هيچ سوء استفاده هم نكرد " .
نهرو چگونه است ؟ من گاندی را نمی‏گويم ، نهرو را می‏گويم آقای نهرو اگر
دنبال كار ديگری می‏رفت بيشتر پول

در می‏آورد يا [ وقتی كه ] اين پست را داشت ؟ او مسلم اين پست را
می‏خواست ، به خاطر همين پست هم می‏خواست ، چون به خدا كه اعتقاد نداشت‏
و برای آخرت كار نمی‏كرد .
يكی از اين دو امر در كار است : يا واقعا نهرو آدمی بود صلح خواه و
انسان دوست و به خاطر يك عاطفه انسانی فعاليت می‏كرد - كه خودش دليل‏
ديگری است بر رد نظريه ماركسيستها ، ما معتقديم وجدان انسانی و عواطف‏
عالی انسانی گاهی منهای جاه‏طلبی ، منهای عامل جنسی ، منهای اقتصاد ،
فعاليت دارد - [ و يا خواهان جاه و مقام بود ، به عبارت ديگر ] برای‏
نهرو يكی از اين دو توجيه را بايد كرد : يا عامل محرك او فقط نيروی‏
عاطفه انسانی‏اش بود ، عصبيت بود ، واقعا آدمی بود كه هند را می‏پرستيد ،
هنديها را دوست داشت و به سرنوشت مردم هند علاقه‏مند بود ، كه خودش‏
امری است غير اقتصادی ، و يا آدمی بود فردی و جاه و مقام را می‏خواست ،
والا در دنيا كدام كار را اگر نهرو می‏گرفت ، پولش بيشتر از اين نبود ؟
يك كار پر زحمت و پر درد و رنجی كه قطعا او را از تنعمهای مادی دنيا (
به آن معنی اقتصادی ) محروم می‏كرد و از دنيا به اين راضی بود كه اسمش‏
اين باشد كه در راس يك مملكت چهارصد ميليونی مثل هند قرار گرفته و
نامش برای هميشه در تاريخ باقی می‏ماند، و امثال اين در تاريخ زياد است.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: